< ΝΗΣΟΣ ΑΝΔΡΟΣ >
|
ΙΣΤΟΡΙΑ |
< ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ > |
Η ιστορία της Νήσου Άνδρου
Το όνομα της Άνδρου ανάγεται στη μυθολογία. Η επικρατέστερη εκδοχή είναι αυτή που θέλει ως πρώτο οικιστή του νησιού τον Άνδρο. Ο Ανδρεύς είχε θεϊκή καταγωγή και πατέρας του ήταν ο Άνιος, γιος του θεού Απόλλωνα, μητέρα του δε ή Κρέουσα ή Ροιώ, κόρη του Σταφύλου, γιου του θεού Διόνυσου. Η μυθολογική καταγωγή των κατοίκων του νησιού ερμηνεύει την κυρίαρχη λατρεία του θεού Διόνυσου και την παρουσία των θεών- προγόνων στα νομίσματά τους.
Το νησί έχει πλούσιες γεωγραφικές αντιθέσεις και συνδυάζει το ξερό κυκλαδίτικο τοπίο με την πλούσια βλάστηση και τα άφθονα νερά. Είναι το μοναδικό κυκλαδίτικο νησί που τα πηγαία νερά του σχηματίζουν ποτάμια προς τη θάλασσα που τρέχουν όλο το χρόνο. Σ’ αυτά τα νερά οφείλει η Άνδρος την ομορφιά της αλλά και τα αρχαία της ονόματα, Λασία (με πλούσια βλάστηση) και Υδρούσα (με άφθονα νερά). Η γεωγραφική θέση του νησιού ανάμεσα στην Ηπειρωτική Ελλάδα και τα συμπλέγματα των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και την Ανατολή, οι πολλές φυσικές ομορφιές, τα άφθονα νερά έκαναν ευνοϊκή τη θέση της Άνδρου στις πνευματικές και πολιτιστικές επιδράσεις πολλών πολιτισμών, αλλά προκάλεσαν και μεγάλα δεινά στην ιστορική της διαδρομή.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ
ΔΙΑΔΡΟΜΗ
Ευρήματα
αρχαιολογικά αποδεικνύουν την κατοίκηση
του νησιού από την 4η χιλιετία π.Χ. με τρεις
τουλάχιστον οικισμούς στην προϊστορική
περίοδο στις τοποθεσίες Μικρογυάλι,
Στρόφιλα και αργότερα στην Πλάκα.
Κατά την Μυκηναϊκή περίοδο και μέχρι τη γεωμετρική η Άνδρος ακμάζει και ευρήματα της περιόδου αυτής υπήρξαν στο Κόρθι και την Παλαιόπολη, τα οποία εκτίθενται στο <αρχαιολογικό μουσείο> Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή.
Στη γεωμετρική περίοδο ιδρύονται οι οικισμοί της Ζαγοράς και της Υψηλής στην Δυτική ακτή του νησιού και γνωρίζουν μεγάλη ακμή στα χρόνια 900-700 π.Χ. Στο τέλος της περιόδου αυτής οι κάτοικοι του νησιού, σε συνεργασία με τους Χαλκιδείς, συμμετέχουν στον Β’ αποικισμό και ιδρύουν στη Χαλκιδική τέσσερις αποικίες- πόλεις, την Άκανθο, την Άργιλο, την Σάνη και την ονομαστή Στάγειρα, πατρίδα του φιλόσοφου Αριστοτέλη.
Την εγκατάλειψη των γεωμετρικών οικισμών ακολουθεί η μεγάλη ακμή της πόλης της Άνδρου, κτισμένης στην περιοχή της σημερινής Παλαιούπολης. Η πόλη αυτή θα παραμείνει πρωτεύουσα του νησιού για πολλούς αιώνες και θα γνωρίσει περιόδους μεγάλης δόξας συμμετέχοντας στα γεγονότα της εποχής που σημάδεψαν την ιστορία. Στην περίοδο των Περσικών πολέμων η Άνδρος προσφέρει «γη και ύδωρ» στους Πέρσες μαζί με τα υπόλοιπα κυκλαδονήσια και πολεμά στο πλευρό τους. Η τιμωρία που προσπάθησε να επιβάλει η Αθήνα στην Άνδρο αποτυγχάνει. Ο Θεμιστοκλής, ο αρχηγός του εκστρατευτικού σώματος, δεν μπορεί να καταλάβει την πόλη, η οποία διέθετε ιδιαίτερα ισχυρή οχύρωση.
Στην περίοδο της κλασικής αρχαιότητας, η Άνδρος συμμετέχει στην Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία από την οποία αποστατεί και γνωρίζει για δεύτερη φορά, το 409 π.Χ. την πολιορκία από τους Αθηναίους με αρχηγό αυτή τη φορά τον Αλκιβιάδη. Η πολιορκία και πάλι αποτυγχάνει παρά το ότι αυτή τη φορά οι Αθηναίοι αποβιβάζονται στο φυσικό λιμάνι του Γαυρίου και στη συνέχεια πολιορκούν την Άνδρο.
Η Άνδρος παραμένει στη συμμαχία των Σπαρτιατών και μετά τη ναυτική τους ήττα το 394π.Χ. στην ναυμαχία της Κνίδου από τους Αθηναίους υπό τον Κόνωνα, περνάει και πάλι σε Αθηναϊκή κυριαρχία.
Ακολουθεί περίοδος συνεχών πολιτικών αλλαγών με Μακεδονική κυριαρχία, Πτολεμαϊκή και Ρωμαϊκή μέχρι την μεταφορά του κέντρου του Ρωμαϊκού Κράτους στην Κωνσταντινούπολη και τη δημιουργία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η Άνδρος υπάγεται στην επαρχία των νήσων και στη συνέχεια στο Ιστ’ θέμα του Αιγαίου πελάγους μέχρι και την κατάληψή της από τους Βενετούς το 1207μ.Χ.
Όπως και τα υπόλοιπα νησιά, μέχρι τον 11ο αιώνα, η Άνδρος υποφέρει από τις πειρατικές επιδρομές πλήθους φυλών με κυριότερους του Σαρακηνούς. Αυτές όμως οι καταστροφές δεν εμπόδισαν το νησί να αναπτύξει μεγάλη πνευματική κίνηση, έχει γραφτεί ότι ο περίφημος Λέων ο Μαθηματικός έχει μαθητεύσει σε λόγιο ή σε Σχολή στην Άνδρο 9ο αιώνα.
Τον 11ο και 12ο αιώνα το νησί γνωρίζει μεγάλη οικονομική άνθηση. Αναπτύσσεται η μεταξουργία και τα ανδριώτικα μετάξια γίνονται περιζήτητα στη Δύση. Αυτή η περίοδος ευημερίας αφήνει στο νησί τα μνημεία της ακόμα μέχρι σήμερα.
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους της Δ’ Σταυροφορίας, η Άνδρος παραχωρείται μαζί με τις υπόλοιπες Κυκλάδες στους Ενετούς και δίνεται στο Μαρίνο Δάνδολο, ο οποίος την καταλαμβάνει το 1207 και γίνεται ο πρώτος της δυνάστης. Το νησί θα παραμείνει στην κυριαρχία των Βενετών μέχρι το 1566 οπότε και το εγκαταλείπουν για να το καταλάβουν οι Τούρκοι με τον Πιαλί πασά και να παραμείνει πλέον μέχρι την Επανάσταση του 1821 στην κυριαρχία τους.
Στην περίοδο των Βενετών το νησί αποκτά ισχυρή οχυρωματική προστασία. Οι Βενετοί επιθυμούν τον έλεγχο του θαλάσσιου δρόμου από τη Δύση προς την Κωνσταντινούπολη και τη Μαύρη Θάλασσα και γι αυτό μεταφέρουν το κέντρο του νησιού στην ανατολική ακτή. Κτίζεται το Κάτω ή Μέσα Κάστρο στο νησάκι μπροστά στη Χώρα, ιδιαίτερα οχυρό κάστρο, όπου κατοικεί και ο Μαρίνος Δάνδολος και οι διάδοχοί του. Την ίδια περίοδο χτίζεται το Πάνω Κάστρο στο Κοχύλου, σε απόκρημνη και οχυρή τοποθεσία με μεγάλη έκταση, ισχυρούς πύργους, πολλά υδραγωγεία και ναό στο εσωτερικό αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου (Φανερωμένη). Κτίζεται ακόμη ο Πύργος του Μακροταντάλου στο Βόρειο άκρο του νησιού το οποίο εποπτεύει τον πορθμό του Κάβο- Ντόρο.
Η περίοδος της Τουρκοκρατίας δεν είναι τόσο σκληρή για την Άνδρο, σε σχέση με τις άλλες ελλαδικές περιοχές. Το νησί έχει προνομιακή μεταχείριση. Το 18ο αιώνα παραχωρείται ισόβια στη σουλτανομήτορα Βαλιδέ, σουλτάνα και στη συνέχεια στην αδελφή του σουλτάνου Σαχ σουλτάνα. Την περίοδο αυτή ιδρύονται δύο αξιόλογες σχολές, της Αγίας Τριάδος στο Κόρθι και των Ελληνικών Γραμμάτων στο Κάτω Κάστρο.
Το 1821, στις 10 Μαΐου, ο ιερωμένος και φιλόσοφος Θεόφιλος Καΐρης, εξέχουσα φυσιογνωμία στην ελληνική ιστορία και τα γράμματα, υψώνει τη σημαία της Επανάστασης στο νησί. Με τη δημιουργία της Νέας Ελλάδας, ο φιλόσοφος ίδρυσε το ορφανοτροφείο Καΐρη, όπου λειτούργησε η περίφημη σχολή του. Η λαμπρή πνευματική δραστηριότητά του ανακόπηκε από την αντίδραση της επίσημης Εκκλησίας και η εξέχουσα αυτή φυσιογνωμία καταλήγει στο θάνατο, μετά από 14 χρόνια διώξεων, στη φυλακή της Σύρου.
Την περίοδο της Επανάστασης σημαντικό ρόλο έπαιξε για το αγωνιζόμενο νησί η ναυτική δύναμη που ήταν αρκετά ισχυρή , αναπτυγμένη ακόμα από το τέλος του 18ου αιώνα. Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, η ναυτιλία γνωρίζει μεγάλη πρόοδο και στο νησί είναι φανερά και σήμερα τα σημάδια του πλούτου που συσσώρευσε αυτή η περίοδος. Στο τέλος του αιώνα -1989- με την ανακάλυψη του ατμού σαν δύναμη κίνησης, πρώτοι οι Ανδριώτες εφοπλιστές στρέφονται στη νέα τεχνολογία. Μετά το 1900 η ναυτική δύναμη του νησιού στον εμπορικό στόλο γνωρίζει ραγδαία ανάπτυξη και παίρνει την πρώτη θέση στην Ελλάδα και τον κόσμο. Ο πλούτος που αποφέρει στους εφοπλιστές, τους καπετάνιους αλλά και τα πληρώματα, αντανακλά στην ευημερία του νησιού και την περίοδο αυτή κτίζονται κατοικίες και δημόσια κτήρια με θαυμάσια αρχιτεκτονική, που σήμερα προσελκύουν τον επισκέπτη. Η ναυτική ιστορία του νησιού, τουλάχιστον η νεώτερη, εκτίθεται στο <Ναυτικό Μουσείο Άνδρου> με ομοιώματα πλοίων, αντικείμενα και ιστορικά στοιχεία.
Κατά την προχριστιανική εποχή στην Άνδρο φαίνεται να λατρεύονταν οι περισσότερες θεότητες από το Ελληνικό Πάνθεον, με ιδιαίτερα διαδεδομένη τη λατρεία του Διόνυσου. Ιδιάζουσες θεότητες ήταν η Ταυροπόλος Αθηνά, η Ίσιδα, της οποία σώζεται ύμνος χαραγμένος σε μάρμαρο, 180 περίπου στίχων, ο Μίθρας. Η εξάπλωση του Χριστιανισμού στην Άνδρο δεν είναι γνωστό πότε έγινε. Οι αρχαιολογικές έρευνες έχουν φέρει στο φως ψηφιδωτά δάπεδα Εκκλησιών, ρυθμού βασιλικής, στην Παλαιόπολη από την Πρωτοβυζαντινή περίοδο. Αρχιτεκτονικά γλυπτά προερχόμενα από τη Χώρα έχουν επίσης βρεθεί. Βυζαντινές εκκλησίες 11ου και 12ου αιώνα διατηρήθηκαν ως τις μέρες μας: ο Ταξιάρχης της Μεσαριάς, ο Ταξιάρχης της Μελίδας, ο Ταξιάρχης του Υψηλού, ο Αγιος Νικόλαος του Άνω Κορθίου και η Παναγία του Μεσαθουρίου. Οι ναοί αυτοί έχουν υποστεί αλλοιώσεις και ανακαινίσεις. Οι ναοί της Μεσαριάς, Μελίδας και Υψηλού είναι σταυροειδής εγγεγραμμένοι με τρούλο, δικιόνιου τύπου. Βυζαντινός ναός, με επιφύλαξη όμως, έχει θεωρηθεί και η Αγία Τσουρά της Χώρας ή Παλατιανή.
< Φωτογραφίες >
Η Άνδρος είχε πολλά μοναστήρια με ονομαστές βιβλιοθήκες και μετόχια σε πολλά σημεία της Ελλάδος έως τη Θράκη και την Κωνσταντινούπολη. Από αυτά μόνο μερικά λειτουργούν υποτυπωδώς έως σήμερα.
Το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου στα Σορά βρίσκεται στα Βορειοανατολικά του οικισμού των Αποικίων , κτίστηκε σύμφωνα με την παράδοση το 1560 και επισκευάστηκε το 1760. Προστατευόταν με ψηλά τείχη και φιλοξενούσε δεκάδες μοναχούς στα πολυάριθμα κελιά του. Το καθολικό είναι σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο του δικιόνιου τύπου με νάρθηκα, διακοσμημένος με τοιχογραφίες και θαυμαστό ξυλόγλυπτο τέμπλο.
Το μοναστήρι της Παναχράντου χτισμένο, άγνωστο πότε ακριβώς, στο απόκρημνο όρος Καταφύγιο. Είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Το καθολικό του μοναστηριού είναι σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλου τύπου και έχει νάρθηκα. Το ναό κοσμούν δύο εξαίρετα μεταβυζαντινά ξυλόγλυπτα, το τέμπλο και το θυρόφυλλο της εισόδου του νάρθηκα.
Το μοναστήρι της Αγίας είναι χτισμένο στην Καψοράχη, περιοχή μεταξύ Μπατσίου και Γαυρίου, είναι άγνωστο πότε οικοδομήθηκε και είναι αφιερωμένο στη Ζωοδόχο Πηγή. Ανακαινίσθηκε κατά τον 16ο αιώνα και δέχτηκε επεμβάσεις κατά τον 20ο αιώνα. Το μοναστήρι προστατεύεται από ψηλά τείχη ενισχυμένα με πύργους. Διαθέτει πολυάριθμα κελιά μοναχών και βιβλιοθήκη. Το καθολικό είναι σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλου τύπου και έχει ιδιότυπο νάρθηκα.
Το μοναστήρι του Παντοκράτωρος (Σωτήρως) στη θέση Καμάρα, κοντά στο χωριό Γίδες έχει προσαρτηθεί στη Μονή Αγίας. Σώζεται το καθολικό της μονής, σε κακή κατάσταση. Το μοναστήρι της Αγίας Μαρίνας βρίσκεται στην περιοχή του χωριού Αποίκια. Άγνωστο είναι το πότε οικοδομήθηκε, η παλαιότερη σε αυτό αναφορά χρονολογείται στον 17ο αιώνα. Σήμερα έχει μερικώς ανακαινισθεί, κάτι που συνεχίζεται ακόμη.
Το μοναστήρι των Τρομαρχίων είναι χτισμένο σε απόμακρη περιοχή της Νοτιοδυτικής ακτής του νησιού και είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Από τα μέσα του 19ου αιώνα έπαψε να λειτουργεί.
